Kronika Jana Długosza

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.PO MNACIEZAZ UNISAAW I WRATYSAAW, A PO UNISAAWIE GRZYMISAAW, KT�RY STRYJA WRATYSAAWA,D%7łCEGO DO OPANOWANIA KR�LESTWA, %7łYCIA POZBAWIA.Gdy w Czechach panowanie Przemysława z śmiercią się jego skończyło, a dwajsynowie królewscy wcześnie pomarli, nastąpił po starym Przemysławie trzeci syn,imieniem Nimisław, gnuśny i do wszelakich spraw ciężki, a po nim Mnata, równieżniewieściech i roskosznik.Po jego zejściu, dwaj synowie Unisław i Wratysławpodzielili berło: pierwszy, z rozporządzenia ojcowskiego, nad Prażanami, druginad Zatoczanami władzę otrzymał.Z Unisława urodził się Grzymisław, inaczejNoklan (Noklam), człek małego serca i gnuśności oddany.Tę niedolężnosć władcypoznawszy stryj jogo Wratysław, umyślił Czechy całe pod swoję władzę zagarnąć, iprzeciw synowcowi swemu (ojciec jego bowiem już nie żył) wziął się ponieprzyjacielsku do oręża.Po kilkokrołnych dość szczęśliwie przedsiębranychwyprawach, postanowił tegoż Neklana i naród jemu poddany ostateczną pognębićklęską, nie przepuszczając nawet niemowlętom.Stoczył więc na polu zwanem Tursko(Tusco) walną bitwę, z której atoli Niekłam wyszedł zwycięzcą, postawiwszy wmiejsce swoje wodza Zdoryka, z postaci bardzo podobnego do siebie, ale większegonierównie odwagą i siłą, i wszystkie wojska nieprzyjacielskie pogromił.Obadwajwodzowie Wratysław i Zderyk w bitwie tej polegli.Neklan ogarnął władzę.Wyśledzono i syna Wratysława, młodziuchno dziecię, i wydano do rąk Noklanowi:ale ton ulitowawszy się nad wiekiem chłopięcym i krwią stryjecznego brata, oddałgo na wychowanie Duryngowi, który niegdyś z ojcom jego62ścisłą połączony był przyjaznią.Pochlebca, w głupiem rozumieniu, że swąprzysługą pozyska laskę Grzymisława, ściął głowę onomu pacholęciu zabawiającomusię wędką u wody i przyniósł ją Neklanowi, z przechwałką, że tem zabójstwempanowanie mu upewnił.Ale Noklan, oburzony czynem tak niegodziwym okrutnika,nalajawszy mu słusznie, że go ani pamięć przyjaciela, ani litość nad niewinnąsierotą nie zdołały od zbrodni powstrzymać, kazał go na szubienicy powiesić.PO ZEJZCIU BEZPOTOMNEM WANDY, POLACY WRACAJ DO WOLNOZCI, I OBIERAJ, DWUNASTUWOJEWOD�W, KT�RZY PRZEZ DAUGI CZAS POTEM RZDY SPRAWUJZ śmiercią Wandy Polacy od samowładczego uwolnieni jarzma, zapragnęli znowu dodawnych powrócić swobód.Taka jest bowiem z przyrodzeniu ułomność ludzka, takachęć i pragnienie, że to, co się nie dało osiągnąć, albo co sami radziporzucili, zawzdy wydaje się ludziom lepsze, nizli to co posiadają.Zniósłszyzatem rządy książęce, jodynowladne, ustanawiają starszyzno, dwunastu mężów,według liczby ziem, z których się na ówczas składała Polska, i nadają imnazwisko wojewodów, to jest wodzów wojennych.Im zarząd ziemstw i wojenne sprawyporuczają, aby czuwali nad całością ojczyzny i zabezpieczeniem jej od napaścinieprzyjacioł, a ilekroć wymagałaby potrzeba, przez nabory wojskowo powoływalinaród do broni, hufcom zbrojnym na wyprawach przewodniczyli, a skracali hardośćkrnąbrnych i opornych, w pokoju zaś poddanym sprawiedliwość wymierzali.Obyczajton, w owym czasie powstały, po dziś dzień zachowuje się u Polaków,przedstawiając postać i wizerunek starodawnych, sędziwych wieków.Każde bowiemksięstwo i województwo ma swego wojewodę (palatinum), płatnego z dochodówpaństwa, który załatwia ważniejsze województwa swego sprawy, z pomocą pewnejliczby urzędników, zasiadających z nim według prawa krajowego w oznaczonym,czasie na radzie.Chorągwie wojewódzkie przed wyprawą przegląda, zarządza niemii ciągnie na ich czoło.Wywołanym z kraju, było gotowi byli do poddania sięprawu, wydaje listy ochronne (salvum conductum).Jemu wreszcie, nie komu innemu,dana jest władza mianowania urzędników publicznych, zwoływania wieców ioddzielnych wojowództwa swego zjazdów (convontiones), stanowienia uchwał co dowagi i miary, tudzież innych rzeczy odnoszących się do układu i rząduwewnętrznych spraw wojowództwa.Przetoż na urząd ten wybierają sędziwszych izdolniejszych mężów, od nich bowiem zawisła dola powszechna, szczęście inieszczęście rzeczypospolitej.Używają oni pod królmi i książęty tej samejprawie powagi, jakiej w czasach63kwitnącej wolności i po zniesieniu władzy królewskiej używali.I rządzoną byłaPolska w długich lat przeciągu od takich dwunastu wojewodów, którzy pilnowaligorliwie wymiaru sprawiedliwości, obrony swobód i ojczyzny, aby Polacy niezrazili się ich rządami i nie zatęsknili do jedynowładztwa, zgubą wolności, podktórej wpływem szczęśliwość domowa i publiczna tak pomyślnie kwitnęła.KIEDY WGRZY I MORAWCY SZERZYLI W POLSCE NAJAZDY, A WOJEWODOWIE NIE MOGLI SI IMOPRZE, PEWIEN RYCERZ PRZEMYSAAW STANWSZY NA CZELE POKONAA ICH ZRCZNYMWYBIEGIEM, ZA CO POTEM ZGODN, UCHWAA OBRANY ZOSTAA KSI%7łCIEM.Gdy w ten sposób rzeczpospolita pod rządem dwunastu wojewodów przez długi czasbłogim cieszyła się bytem, Polacy, z zwykłą ludziom niestatecznością,sprzykrzywszy sobie ich panowanie, zapragnęli znowu książęcia, w nadziei, że podjego władzą szczęśliwiej żyć będą.Przyspieszyły tę zmianę same okolicznościczasowe, które ich zamysł przywiodły rychło do dojrzałości.Podwójny bowiemnieprzyjaciel, a z obydwóch stron liczny i straszny, jeden z Węgier, drugi zMoraw, sprzymierzywszy swój oręż z innemi narodami, prowadził na Polskę ogromnewojska, aby ją podbić przemocą i pozbawić wolności.Na ich spotkanie wyszłychorągwie Polskie pod naczelnictwem wojewodów, a stoczywszy bitwę, mim okazanedowody męztwa i siły nieszczęśliwą, i poniosłszy kilkakrotnie od nieprzyjaciółklęski, poczęli się lękać, aby wszystko razem nie było stracone, gdyżnieprzyjaciel rozsypując się codziennie po włościach, szerzył wszędy łupiestwo ipląsał z nieukróconą swawolą.Powiększyła się jeszcze ta bojazń po zniesieniuzupełnem wojsk rzeczypospolitej; i mniemano, że Polska już zginęła, gdy cudowniemąż jeden podzwignął ją i ocalił.Był naówczas między Polakami rycerz dzielny,imieniem Przemyśl, wyćwiczony w żołnierce i nad stan swój świadomy sztukiwojennej, a wyższy dowcipem i przemysłem niż znakomitym rodem, który prócz tegodał się był poznać z poczciwości i wielu zacnych przymiotów, a ztąd wielką miału ludzi wziętość.Osobliwsze więc w rodakach obudzał zaufanie, że z wrodzonązdatnością łączył wprawę nabytą w licznych przygodach i bitwach.Tenpostrzegłszy, że nieprzyjaciel poczynał sobie niedbale i nieostrożnie, wziąłprzed się zamysł więcej dowcipny niż śmiały.Rozważywszy w milczeniu, jakimbypodstępem pokonać można przeciwnika, któremu siły nadwątlone wcaleby niesprostały, wymyślił środek niezwykły, zasadzony na pozornym postrachu i pozornejgotowości do bitwy.Z pierwszym brzaskiem wschodzącego słońca kazał im wzgórzachprzeciwległych obo-64zom nieprzyjacielskim porozwieszać w wielkiej ilości błyszczydła do szyszakówpodobne: na które gdy uderzyły promienie słoneczne, nieprzyjaciele tak sięwidokiem tym przerazili, że czemprędzej za broń porwawszy, bez należnego szyku iporządku, bieżeli ślepo i zapalczywie w tę stronę, gdzie mniemane świeciłyhełmy, chciwi nowego nad Polakami zwycięztwa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki