[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Zmieniały się stosunki wewnętrzne, zmieniałasię sytuacja geopolityczna, a góra Zlę\a trwała (mo\liwe, \e w topono-mastycznej parze z rzeką Zlęzą), zapewniając precyzyjną identyfikacjęopisywanego obszaru.Jej nazwa (pózniejsze zródła zerejestrowały al-ternatywną identyfikację jako Zobtenberg) przez stulecia mogła słu\yćdo doraznego" tworzenia wskazówek geograficznych (tak jak Wisła,która taką funkcję spełniała przez ponad 1000 lat), a\ ostatecznie zna-lazła oficjalne zatwierdzenie w nazwie piastowskiej prowincji.I tak,jak od Polonii" utworzono wstecznie Polan", tak piastowski Zląsk"wymagał przyznania organizatorskiej roli plemiennym Zlę\anom".Rozwa\ania geopolityczne mo\na zacząć od drugiej połowy IX w.,kiedy Europa Zrodkowa zdominowana była przez państwo wielkomo-rawskie.Przypuszczenia, \e ju\ organizator pierwszego słowiańskiegopaństwa Samo wywarł jakiś wpływ na ziemie śląskie" (S.Rosik 2006,s.28), nie mają bowiem \adnych podstaw zródłowych, tym bardziej\e nie potrafimy nawet zlokalizować centrum tego państwa".Rów-nie\ brak zródeł, które pomogłyby pewnie ustalić północną granicęWielkich Moraw, pozwala toczyć długotrwałą dyskusję nad politycznąprzynale\nością Zląska do tego pierwszego stabilnego państwa sło-3 Podwa\anie wiarygodności kronikarza w tym punkcie przez wskazanie jegoinnych, oczywistych pomyłek etymologicznych (S.Rosik 2005, przyp.55) jest małoprzekonujące, bo Thietmar wszak nie rozwa\a znaczenia ani Zlę\an, ani Zlę\y, którejnazwa nawet nie pada, lecz łączy je tylko we wzajemnie zale\ną parę onomastyczną.198wiańskiego.Wbrew optymistycznemu przekonaniu El\biety Kowal-czyk (2000, s.68), \e związek Zląska z państwem wielkomorawskim poza epigonami, jest obecnie powszechnie negowany przez badaczypolskich i czeskich", dyskusja wydaje się daleka od zakończenia.Najwybitniejsi polscy mediewiści nie doszli w tej sprawie do po-rozumienia.Henryk Aowmiański (1970a, s.356 n.) uwa\ał, \e Zwię-topełk, który szybko rozbudowywał odziedziczone w 870 r.po Rości-sławie państwo, ok.884 r.opanował Dolny Zląsk.Natomiast GerardLabuda (1988, s.121) uznał, \e Podstawa zródłowa, na której budujesię tego rodzaju wniosek, jest z punktu widzenia metodycznego wprostśmieszna [gdy\] co się tyczy podboju Zląska, to jedynym zródłemwiedzy jest kronikarz czeski Kosmas, który pisał 240 lat po fakcie". W sumie więc, mo\emy [.] Zląsk spokojnie skreślić z rejestru kra-jów opanowanych przez Zwiętopełka morawskiego" (G.Labuda 1988, s.124; por.te\ K.Polek 1997, s.14 n.).Mniej kategoryczny był LechA.Tyszkiewicz (1991, s.149), który po wnikliwej analizie zródełstwierdził, \e istnieje silne prawdopodobieństwo przynale\ności [.]plemion śląskich do państwa Wielkomorawskiego", ale pózniej uznałjednak za pewną przynale\ność co najmniej południowych plemionśląskich, Górnego Zląska, a mo\e tak\e i Dolnego" do Rzeszy Wielko-morawskiej (L.A.Tyszkiewicz 2000a, s.75; por.te\ 1995, s.15).Wobec braku rozstrzygnięć historycznych poszukiwano argumen-tów archeologicznych i wielu autorów poszerzało o Zląsk granice pań-stwa wielkomorawskiego, opierając się na wynikach badań wykopa-liskowych.Intrygująca była obecność na Zląsku importów z południa(por.omówienie zródeł w: K.Wachowski 1981) oraz odkryte na kilkutamtejszych grodziskach (Bazaltowa Góra, Będkowice, Dobromierz,Gilów, Graniczna, Niemcza, Witostowice) ślady nietypowego dla ziempolskich licowania kamieniami wałów drewniano-ziemnych.Wyda-wałoby się, \e ewentualna lokalna inwencja lub przejęcie od sąsiadównowych tradycji budowlanych dostatecznie wyjaśniają obecność tychelementów wielkomorawskich" i sięganie po argument ekspansji te-rytorialnej jest zupełnie zbędne.Jednak pokusa uchwycenia w ma-teriałach archeologicznych procesów geopolitycznych jest zbyt silna.Tote\ Krzysztof Wachowski, który początkowo negował politycznązwierzchność Wielkich Moraw nad Zląskiem (1981, s.190), stopniowo199łagodził swoje zdanie (np.K.Wachowski 1991), wskazując ostatnio,\e porównanie granicy wyznaczonej przez H.Aowmiańskiego i za-sięgu znalezisk wielkomorawskich ujawnia niebywałą wprost zbie\-ność obu linii" (K.Wachowski 2001b, s.325; te\ 2001a, s.172).Wpłynęły na to nowe odkrycia, które podsumował w ksią\ce z 1997 r.Ku epizodowi wielkomorawskiemu" skłaniają się te\ badacze Niem-czy (K.Jaworski 2006, s.160) i Gilowa (tam\e, s.60), dla których związki Dolnego Zląska z Wielkimi Morawami, do niedawna kwe-stionowane przez wielu archeologów i historyków, dziś wydają sięznacznie czytelniejsze i silniejsze" (tam\e, s.64).Przeciwnicy tej koncepcji bronią jednak dolnośląskiej archeolo-gii przed uwikłaniem w dyskusje o sytuacji geopolitycznej w końcuIX w.(np.K.Polek 1997, s.14 n.; S.Mozdzioch 2000c, s.180).Po-dobnie, na terenach górnośląskich [.] nie dostrzega się znaczącychelementów, jednoznacznie wskazujących na jakikolwiek stopień zale\-ności od państwa wielkomorawskiego" (D.Abłamowicz 1997, s.83).Czy jednak rzeczywiście twierdzenie o zale\ności Zląska od Wiel-kich Moraw nale\y definitywnie odrzucić" (1.Panie 2000, s.90)?Obecna wiedza archeologiczna pozwala jedynie stwierdzić, \e Zląskniewątpliwie znajdował się w strefie oddziaływania kręgu kulturywielkomorawskiej" (K.Jaworski 2002, s.25; por.te\ J.Poleski 2000,s.205), czego nie mo\na jednak uto\samiać z zasięgiem trwałej kon-troli politycznej.Ani bowiem rozprzestrzenianie się charakterystycz-nych wyrobów, ani rozprzestrzenianie się koncepcji fortyfikacyjnych"w \adnym stopniu nie dowodzą pojawienia się w sudeckiej częściZląska dru\yny wielkomorawskiej", jak chcieliby niektórzy autorzy(K.Jaworski 2006, s.64). W X w.Zląsk mieli opanować Przemyślidzi (por.analizę stanubadań w: L.A.Tyszkiewicz 1991, s.123-133, oraz J.Sobiesiak 2006,s.107-114) i większość mediewistów polskich uznaje za oczywistąjego przynale\ność do Czech.Nie potrafią jednak ustalić, jak dłu-go to trwało, brakuje bowiem zródeł wskazujących początek czeskiejobecności na północ od Sudetów.Lech A.Tyszkiewicz (1995, s.15)200uwa\ał, \e stało się to w pierwszych dziesięcioleciach X w.".Zbi-gniew Pianowski (2001, s.372) uznał ostro\niej, \e Zląsk wszedł naj-pózniej od połowy X wieku do lat 90.tego stulecia w skład państwaczeskiego".Gerard Labuda (1994, s.77) zaś datował aneksję ziem Zlą-ska przez Czechy na dopiero po roku 950/55", tj.po ostatecznym zła-maniu potęgi militarnej Węgrów przez Ottona I.Ostatnio uznał jed-nak, \e Czesi wcześniej, choć w bli\ej nieokreślonym czasie zajęliZląsk" (G.Labuda 2002, s.16, por.te\ s.85) [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl przylepto3.keep.pl
.Zmieniały się stosunki wewnętrzne, zmieniałasię sytuacja geopolityczna, a góra Zlę\a trwała (mo\liwe, \e w topono-mastycznej parze z rzeką Zlęzą), zapewniając precyzyjną identyfikacjęopisywanego obszaru.Jej nazwa (pózniejsze zródła zerejestrowały al-ternatywną identyfikację jako Zobtenberg) przez stulecia mogła słu\yćdo doraznego" tworzenia wskazówek geograficznych (tak jak Wisła,która taką funkcję spełniała przez ponad 1000 lat), a\ ostatecznie zna-lazła oficjalne zatwierdzenie w nazwie piastowskiej prowincji.I tak,jak od Polonii" utworzono wstecznie Polan", tak piastowski Zląsk"wymagał przyznania organizatorskiej roli plemiennym Zlę\anom".Rozwa\ania geopolityczne mo\na zacząć od drugiej połowy IX w.,kiedy Europa Zrodkowa zdominowana była przez państwo wielkomo-rawskie.Przypuszczenia, \e ju\ organizator pierwszego słowiańskiegopaństwa Samo wywarł jakiś wpływ na ziemie śląskie" (S.Rosik 2006,s.28), nie mają bowiem \adnych podstaw zródłowych, tym bardziej\e nie potrafimy nawet zlokalizować centrum tego państwa".Rów-nie\ brak zródeł, które pomogłyby pewnie ustalić północną granicęWielkich Moraw, pozwala toczyć długotrwałą dyskusję nad politycznąprzynale\nością Zląska do tego pierwszego stabilnego państwa sło-3 Podwa\anie wiarygodności kronikarza w tym punkcie przez wskazanie jegoinnych, oczywistych pomyłek etymologicznych (S.Rosik 2005, przyp.55) jest małoprzekonujące, bo Thietmar wszak nie rozwa\a znaczenia ani Zlę\an, ani Zlę\y, którejnazwa nawet nie pada, lecz łączy je tylko we wzajemnie zale\ną parę onomastyczną.198wiańskiego.Wbrew optymistycznemu przekonaniu El\biety Kowal-czyk (2000, s.68), \e związek Zląska z państwem wielkomorawskim poza epigonami, jest obecnie powszechnie negowany przez badaczypolskich i czeskich", dyskusja wydaje się daleka od zakończenia.Najwybitniejsi polscy mediewiści nie doszli w tej sprawie do po-rozumienia.Henryk Aowmiański (1970a, s.356 n.) uwa\ał, \e Zwię-topełk, który szybko rozbudowywał odziedziczone w 870 r.po Rości-sławie państwo, ok.884 r.opanował Dolny Zląsk.Natomiast GerardLabuda (1988, s.121) uznał, \e Podstawa zródłowa, na której budujesię tego rodzaju wniosek, jest z punktu widzenia metodycznego wprostśmieszna [gdy\] co się tyczy podboju Zląska, to jedynym zródłemwiedzy jest kronikarz czeski Kosmas, który pisał 240 lat po fakcie". W sumie więc, mo\emy [.] Zląsk spokojnie skreślić z rejestru kra-jów opanowanych przez Zwiętopełka morawskiego" (G.Labuda 1988, s.124; por.te\ K.Polek 1997, s.14 n.).Mniej kategoryczny był LechA.Tyszkiewicz (1991, s.149), który po wnikliwej analizie zródełstwierdził, \e istnieje silne prawdopodobieństwo przynale\ności [.]plemion śląskich do państwa Wielkomorawskiego", ale pózniej uznałjednak za pewną przynale\ność co najmniej południowych plemionśląskich, Górnego Zląska, a mo\e tak\e i Dolnego" do Rzeszy Wielko-morawskiej (L.A.Tyszkiewicz 2000a, s.75; por.te\ 1995, s.15).Wobec braku rozstrzygnięć historycznych poszukiwano argumen-tów archeologicznych i wielu autorów poszerzało o Zląsk granice pań-stwa wielkomorawskiego, opierając się na wynikach badań wykopa-liskowych.Intrygująca była obecność na Zląsku importów z południa(por.omówienie zródeł w: K.Wachowski 1981) oraz odkryte na kilkutamtejszych grodziskach (Bazaltowa Góra, Będkowice, Dobromierz,Gilów, Graniczna, Niemcza, Witostowice) ślady nietypowego dla ziempolskich licowania kamieniami wałów drewniano-ziemnych.Wyda-wałoby się, \e ewentualna lokalna inwencja lub przejęcie od sąsiadównowych tradycji budowlanych dostatecznie wyjaśniają obecność tychelementów wielkomorawskich" i sięganie po argument ekspansji te-rytorialnej jest zupełnie zbędne.Jednak pokusa uchwycenia w ma-teriałach archeologicznych procesów geopolitycznych jest zbyt silna.Tote\ Krzysztof Wachowski, który początkowo negował politycznązwierzchność Wielkich Moraw nad Zląskiem (1981, s.190), stopniowo199łagodził swoje zdanie (np.K.Wachowski 1991), wskazując ostatnio,\e porównanie granicy wyznaczonej przez H.Aowmiańskiego i za-sięgu znalezisk wielkomorawskich ujawnia niebywałą wprost zbie\-ność obu linii" (K.Wachowski 2001b, s.325; te\ 2001a, s.172).Wpłynęły na to nowe odkrycia, które podsumował w ksią\ce z 1997 r.Ku epizodowi wielkomorawskiemu" skłaniają się te\ badacze Niem-czy (K.Jaworski 2006, s.160) i Gilowa (tam\e, s.60), dla których związki Dolnego Zląska z Wielkimi Morawami, do niedawna kwe-stionowane przez wielu archeologów i historyków, dziś wydają sięznacznie czytelniejsze i silniejsze" (tam\e, s.64).Przeciwnicy tej koncepcji bronią jednak dolnośląskiej archeolo-gii przed uwikłaniem w dyskusje o sytuacji geopolitycznej w końcuIX w.(np.K.Polek 1997, s.14 n.; S.Mozdzioch 2000c, s.180).Po-dobnie, na terenach górnośląskich [.] nie dostrzega się znaczącychelementów, jednoznacznie wskazujących na jakikolwiek stopień zale\-ności od państwa wielkomorawskiego" (D.Abłamowicz 1997, s.83).Czy jednak rzeczywiście twierdzenie o zale\ności Zląska od Wiel-kich Moraw nale\y definitywnie odrzucić" (1.Panie 2000, s.90)?Obecna wiedza archeologiczna pozwala jedynie stwierdzić, \e Zląskniewątpliwie znajdował się w strefie oddziaływania kręgu kulturywielkomorawskiej" (K.Jaworski 2002, s.25; por.te\ J.Poleski 2000,s.205), czego nie mo\na jednak uto\samiać z zasięgiem trwałej kon-troli politycznej.Ani bowiem rozprzestrzenianie się charakterystycz-nych wyrobów, ani rozprzestrzenianie się koncepcji fortyfikacyjnych"w \adnym stopniu nie dowodzą pojawienia się w sudeckiej częściZląska dru\yny wielkomorawskiej", jak chcieliby niektórzy autorzy(K.Jaworski 2006, s.64). W X w.Zląsk mieli opanować Przemyślidzi (por.analizę stanubadań w: L.A.Tyszkiewicz 1991, s.123-133, oraz J.Sobiesiak 2006,s.107-114) i większość mediewistów polskich uznaje za oczywistąjego przynale\ność do Czech.Nie potrafią jednak ustalić, jak dłu-go to trwało, brakuje bowiem zródeł wskazujących początek czeskiejobecności na północ od Sudetów.Lech A.Tyszkiewicz (1995, s.15)200uwa\ał, \e stało się to w pierwszych dziesięcioleciach X w.".Zbi-gniew Pianowski (2001, s.372) uznał ostro\niej, \e Zląsk wszedł naj-pózniej od połowy X wieku do lat 90.tego stulecia w skład państwaczeskiego".Gerard Labuda (1994, s.77) zaś datował aneksję ziem Zlą-ska przez Czechy na dopiero po roku 950/55", tj.po ostatecznym zła-maniu potęgi militarnej Węgrów przez Ottona I.Ostatnio uznał jed-nak, \e Czesi wcześniej, choć w bli\ej nieokreślonym czasie zajęliZląsk" (G.Labuda 2002, s.16, por.te\ s.85) [ Pobierz całość w formacie PDF ]