[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Widzialam jak ichprzy tym bili paskami z gumy.Widzialam jak katowali Zy-dow w boznicy i jak skatowanego Lewiniuka, ktory jeszczedychal ludzie zywcem zakopali.Zapedzili wszystkich dostodoly.Oblali nafta z czterech stron.Trwalo wszystkiegodwie minuty, ale ten krzyk.Mam go w uszach".*83_____________*82 Skrypt, str 490.*83 "Gazeta Pomorska", Adam Willma, Broda mojego syna , 4 sier-pnia 2000._____________________________________________________________67Ale nie tylko widok tego, co wyczyniano z Zydami bylprzerazajacy.Rowniez krzyk meczonych ludzi, a potemsmrod, kiedy ich palili, byly nie do wytrzymania.Trwajaceprzez caly dzien mordowanie Zydow odbylo sie na obszarzewielkosci stadionu sportowego.Od stodoly, w ktorej wiek-szosc ofiar tego dnia w koncu spalono, do rynku w prostej li-nii mozna dorzucic kamieniem.Cmentarz zydowski jest tuzobok.Tak wiec wszyscy, ktorzy byli wowczas w miastecz-ku i mieli jako tako funkcjonujacy zmysl wzroku albo po-wonienia, byli tej zbrodni swiadkami albo uczestnikami._____________________________________________________________68MordZaczelo sie, jak wiemy, od wezwania Polakow z Je-dwabnego rankiem 10 lipca do magistratu.Ale poniewazjuz wczesniej krazyly pogloski planowanej tego dniarozprawie z Zydami, to i okoliczna ludnosc sciagala od sa-mego rana furami do miasteczka.Byli wsrod nich, przy-puszczam, weterani kilku pogromow, ktore dopiero comialy miejsce w tych stronach.Tak to zazwyczajwygladalo, ze kiedy fala pogromow przetaczala sie po ja-kiejs okolicy to czesciowo ci sami ludzie brali w nichudzial, przemieszczajac sie z miejsca na miejsce.*84 "Pew-nego dnia na polecenia Karolaka i Sobuty przed ZarzademMiejskim w Jedwabnym zebralo sie kilkadziesiatmezczyzn, ktorych zandarmeria niemiecka Karolak i So-buta zaopatrzyli w baty kije i dragi.Nastepnie Karolaki Sobuta polecili zebranym mezczyznom spedzic wszyst-kichzydow Jedwabnego na plac przed Zarzadem Miej-_____________*84 Oto, dla ilustracji sposobu zachowania malomiasteczkowej lud-nosci w takiej sytuacji, zapis z Dziennika lat okupacji ZamojszczyznyZygmunta Klukowskiego z 13 kwietnia 1942 roku: "panika wsrodZydow jeszcze bardziej sie wzmogla.Od rana oczekiwali lada godzinazjawienia sie zandarmow i gestapowcow.[.] Na miasto wylegly wszel-kie szumowiny, zjechalo sie sporo furmanek ze wsi i wszystko to niemalcaly dzien stalo w oczekiwaniu, kiedy mozna bedzie przystapic do ra-bunku.Z roznych stron dochodza wiadomosci o skandalicznym zacho-waniu sie czesci ludnosci polskiej i rabowaniu opuszczonych zydow-skich mieszkan.Pod tym wzgledem miasteczko nasze z pewnoscianiebedzie w tyle" (Dziennik lat okupacji Zamojszczyzny , LudowaSpoldzielnia Wydawnicza, Lublin, 1958, str.255).Jesli idzie o ilustra-cje zjawiska mechanizmu fali pogromowej por.przypis nr 128, na tematpogromow wiosna 1919 roku w okolicach Kolbuszowej.O uczestnic-twie tych samych ludzi w kolejnych pogromach mowi tez cytowanaprzezemnie relacja Finkelsztajna na temat Radzilowa._____________________________________________________________69skim".We wczesniejszym zeznaniu swiadek Danowskidodaje jeszcze, ze wydano przy tej okazji ludziom wodke,ale nikt inny tego szczegolu nie potwierdza.*85W tym samym mniej wiecej czasie kazano Zydom ze-brac sie na rynku do sprzatania (z miotlami, dodaje RywkaFogel).Zydow juz przedtem zmuszano do roznych upoka-rzajacych robot porzadkowych, wiec mozna sie bylow pierwszej chwili ludzic, ze to powtorka juz przedtemdoswiadczanych szykan."Moj maz i dwoje dzieci tam po-szli, a ja na chwile jeszcze zostalam aby zrobic trocheporzadku i zamknac porzadnie okna i drzwi."*86 Wiedzianojuzz doswiadczenia, ze oproznienie domu z mieszkancowbylo okazjado rabunkow.Nielawicki, na przyklad, ucie-kajac w pole tego dnia zalozyl na siebie dwie dobre paryspodni i dwie koszule spodziewajac sie, ze po powrocie dodomu zastanie spladrowane mieszkanie.Wiemy rowniez odLaudanskiego, ze Zydom kazano sie zebrac na rynku rzeko-mo do sprzatania.Ale bardzo predko polapano sie, ze tymrazem sytuacja wyglada jakos szczegolnie niebezpiecznie.Rywka Fogel juz nie poszla na rynek w slad za dziecmii mezem tylko ukryla sie wraz z sasiadka w ogrodziemajatku ziemskiego tuz obok.I tam chwile pozniejuslyszaly "okropne krzyki mlodego chlopca, Jozefa Lewina,ktorego goje zatlukiwali na smierc".*87Jak sie dowiadujemy z relacji Karola Bardonia, ktorydziwnym zbiegiem okolicznosci wlasnie tamtedy przecho-dzil, Lewina doslownie zatluczono na smierc kamieniami._____________*85 Doslowny cytat z Danowskiego pochodzi z zeznan zlozonychw sierpniu1953 roku (GK, SWB, 145/238).Zas w zeznaniach z 31 grud-nia 1952 roku wspomina o rozdawaniu wodki przed magistratem.Wie-my skadinad (a wlasciwie z uzasadnienia wyroku uniewinniajacego So-bute), ze Danowski byl alkoholikiem.Moze wiec ten szczegol utkwilmu akurat w pamieci (GK, SWB, 145/185, 186,279).*86 Yedwabne, op.cit., str.102.*87 Yedwabne, op.cit., str.103._____________________________________________________________70Z podworka posterunku zandarmerii, gdzie naprawial samo-chod, Bardon udal sie tego rana po narzedzia do warsztatu,ktory znajdowal sie w "majatku ziemskim" (to tam sie-dziala ukryta Rywka Fogel)."[Z ]a rogiem kuzni przyleglejdo warsztatu osrodka stal mieszkaniec miasta JedwabneWisniewski [dwa slowa nieczytelne ].Wisniewski mnie za-wolal, podeszlem i Wisniewski wskazujac na obok lezacegozmasakrowanego zabitego mlodego czlowieka lat okolo 22nazwiskiem Lewin wyzn.[ania ] mojz.[eszowego ] mowil domnie patrz pan tego sk.-syna zabilismy kamieniami.[.] Po-kazal Wisniewski kamien wagi 12 do 14 kg i mowil tem ka-mieniem mu przyfasowalem i teraz jusz nie wstanie." *88 Tobylo od razu na poczatku spedzania Zydow na rynek.Jak pi-sze Bardon, idac do warsztatu widzial na rynku grupeokolo stu Zydow, zas wracajac skonstatowal, ze grupa ludziznacznie sie powiekszyla.W innym punkcie miasteczka Wincenty Goscicki wrocilakurat do domu z nocnej warty."Rano gdy polozylem siespac przyszla do mnie zona i kazala mi wstac i powie-dziala ze mie sie nie dobrze robi gdyz blisko mego domu bi-li palkami zydow.Wteczas ja wstalem i wyszlem na dworz mieszkania [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl przylepto3.keep.pl
.Widzialam jak ichprzy tym bili paskami z gumy.Widzialam jak katowali Zy-dow w boznicy i jak skatowanego Lewiniuka, ktory jeszczedychal ludzie zywcem zakopali.Zapedzili wszystkich dostodoly.Oblali nafta z czterech stron.Trwalo wszystkiegodwie minuty, ale ten krzyk.Mam go w uszach".*83_____________*82 Skrypt, str 490.*83 "Gazeta Pomorska", Adam Willma, Broda mojego syna , 4 sier-pnia 2000._____________________________________________________________67Ale nie tylko widok tego, co wyczyniano z Zydami bylprzerazajacy.Rowniez krzyk meczonych ludzi, a potemsmrod, kiedy ich palili, byly nie do wytrzymania.Trwajaceprzez caly dzien mordowanie Zydow odbylo sie na obszarzewielkosci stadionu sportowego.Od stodoly, w ktorej wiek-szosc ofiar tego dnia w koncu spalono, do rynku w prostej li-nii mozna dorzucic kamieniem.Cmentarz zydowski jest tuzobok.Tak wiec wszyscy, ktorzy byli wowczas w miastecz-ku i mieli jako tako funkcjonujacy zmysl wzroku albo po-wonienia, byli tej zbrodni swiadkami albo uczestnikami._____________________________________________________________68MordZaczelo sie, jak wiemy, od wezwania Polakow z Je-dwabnego rankiem 10 lipca do magistratu.Ale poniewazjuz wczesniej krazyly pogloski planowanej tego dniarozprawie z Zydami, to i okoliczna ludnosc sciagala od sa-mego rana furami do miasteczka.Byli wsrod nich, przy-puszczam, weterani kilku pogromow, ktore dopiero comialy miejsce w tych stronach.Tak to zazwyczajwygladalo, ze kiedy fala pogromow przetaczala sie po ja-kiejs okolicy to czesciowo ci sami ludzie brali w nichudzial, przemieszczajac sie z miejsca na miejsce.*84 "Pew-nego dnia na polecenia Karolaka i Sobuty przed ZarzademMiejskim w Jedwabnym zebralo sie kilkadziesiatmezczyzn, ktorych zandarmeria niemiecka Karolak i So-buta zaopatrzyli w baty kije i dragi.Nastepnie Karolaki Sobuta polecili zebranym mezczyznom spedzic wszyst-kichzydow Jedwabnego na plac przed Zarzadem Miej-_____________*84 Oto, dla ilustracji sposobu zachowania malomiasteczkowej lud-nosci w takiej sytuacji, zapis z Dziennika lat okupacji ZamojszczyznyZygmunta Klukowskiego z 13 kwietnia 1942 roku: "panika wsrodZydow jeszcze bardziej sie wzmogla.Od rana oczekiwali lada godzinazjawienia sie zandarmow i gestapowcow.[.] Na miasto wylegly wszel-kie szumowiny, zjechalo sie sporo furmanek ze wsi i wszystko to niemalcaly dzien stalo w oczekiwaniu, kiedy mozna bedzie przystapic do ra-bunku.Z roznych stron dochodza wiadomosci o skandalicznym zacho-waniu sie czesci ludnosci polskiej i rabowaniu opuszczonych zydow-skich mieszkan.Pod tym wzgledem miasteczko nasze z pewnoscianiebedzie w tyle" (Dziennik lat okupacji Zamojszczyzny , LudowaSpoldzielnia Wydawnicza, Lublin, 1958, str.255).Jesli idzie o ilustra-cje zjawiska mechanizmu fali pogromowej por.przypis nr 128, na tematpogromow wiosna 1919 roku w okolicach Kolbuszowej.O uczestnic-twie tych samych ludzi w kolejnych pogromach mowi tez cytowanaprzezemnie relacja Finkelsztajna na temat Radzilowa._____________________________________________________________69skim".We wczesniejszym zeznaniu swiadek Danowskidodaje jeszcze, ze wydano przy tej okazji ludziom wodke,ale nikt inny tego szczegolu nie potwierdza.*85W tym samym mniej wiecej czasie kazano Zydom ze-brac sie na rynku do sprzatania (z miotlami, dodaje RywkaFogel).Zydow juz przedtem zmuszano do roznych upoka-rzajacych robot porzadkowych, wiec mozna sie bylow pierwszej chwili ludzic, ze to powtorka juz przedtemdoswiadczanych szykan."Moj maz i dwoje dzieci tam po-szli, a ja na chwile jeszcze zostalam aby zrobic trocheporzadku i zamknac porzadnie okna i drzwi."*86 Wiedzianojuzz doswiadczenia, ze oproznienie domu z mieszkancowbylo okazjado rabunkow.Nielawicki, na przyklad, ucie-kajac w pole tego dnia zalozyl na siebie dwie dobre paryspodni i dwie koszule spodziewajac sie, ze po powrocie dodomu zastanie spladrowane mieszkanie.Wiemy rowniez odLaudanskiego, ze Zydom kazano sie zebrac na rynku rzeko-mo do sprzatania.Ale bardzo predko polapano sie, ze tymrazem sytuacja wyglada jakos szczegolnie niebezpiecznie.Rywka Fogel juz nie poszla na rynek w slad za dziecmii mezem tylko ukryla sie wraz z sasiadka w ogrodziemajatku ziemskiego tuz obok.I tam chwile pozniejuslyszaly "okropne krzyki mlodego chlopca, Jozefa Lewina,ktorego goje zatlukiwali na smierc".*87Jak sie dowiadujemy z relacji Karola Bardonia, ktorydziwnym zbiegiem okolicznosci wlasnie tamtedy przecho-dzil, Lewina doslownie zatluczono na smierc kamieniami._____________*85 Doslowny cytat z Danowskiego pochodzi z zeznan zlozonychw sierpniu1953 roku (GK, SWB, 145/238).Zas w zeznaniach z 31 grud-nia 1952 roku wspomina o rozdawaniu wodki przed magistratem.Wie-my skadinad (a wlasciwie z uzasadnienia wyroku uniewinniajacego So-bute), ze Danowski byl alkoholikiem.Moze wiec ten szczegol utkwilmu akurat w pamieci (GK, SWB, 145/185, 186,279).*86 Yedwabne, op.cit., str.102.*87 Yedwabne, op.cit., str.103._____________________________________________________________70Z podworka posterunku zandarmerii, gdzie naprawial samo-chod, Bardon udal sie tego rana po narzedzia do warsztatu,ktory znajdowal sie w "majatku ziemskim" (to tam sie-dziala ukryta Rywka Fogel)."[Z ]a rogiem kuzni przyleglejdo warsztatu osrodka stal mieszkaniec miasta JedwabneWisniewski [dwa slowa nieczytelne ].Wisniewski mnie za-wolal, podeszlem i Wisniewski wskazujac na obok lezacegozmasakrowanego zabitego mlodego czlowieka lat okolo 22nazwiskiem Lewin wyzn.[ania ] mojz.[eszowego ] mowil domnie patrz pan tego sk.-syna zabilismy kamieniami.[.] Po-kazal Wisniewski kamien wagi 12 do 14 kg i mowil tem ka-mieniem mu przyfasowalem i teraz jusz nie wstanie." *88 Tobylo od razu na poczatku spedzania Zydow na rynek.Jak pi-sze Bardon, idac do warsztatu widzial na rynku grupeokolo stu Zydow, zas wracajac skonstatowal, ze grupa ludziznacznie sie powiekszyla.W innym punkcie miasteczka Wincenty Goscicki wrocilakurat do domu z nocnej warty."Rano gdy polozylem siespac przyszla do mnie zona i kazala mi wstac i powie-dziala ze mie sie nie dobrze robi gdyz blisko mego domu bi-li palkami zydow.Wteczas ja wstalem i wyszlem na dworz mieszkania [ Pobierz całość w formacie PDF ]