Wasserstein Bernard W przededniu. Żydzi w Europie przed drugš wojnš wiatowš

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Mają często kiepską jakośa, alewyraznie wyczuwa się w nich napięcie, które sprawia, że są czymś wyjątkowym w dziejachnagrań muzycznych.Każdy muzyk instrumentalny i śpiewak wydają się graa i śpiewaa tak, jakbypo raz pierwszy i ostatni wykonywali dany utwór (o co powinien się zawsze staraa każdywykonawca, chociaż niewielu to potrafi).A reakcje słuchaczy, które często można poznaa nawetz nagrań audio, świadczą o tym, że zwłaszcza od listopada 1938 roku imprezy te stanowiłynieliczne, bezcenne chwile duchowej wolności, jakie były im dane w ich nieomal więziennejegzystencji[70].%7ładen wrażliwy człowiek nie może słuchaa tych nagrań bez głębokiegowzruszenia.Sekcją dramatu kierował Bab, który w prywatnym liście z czerwca 1933 roku pisał,że inscenizacje teatru żydowskiego muszą bya wybitne, aby Niemcom zrobiło się wstyd [71].W pazdzierniku 1933 roku J�disches Kulturtheater wystawił, jako pierwszą swoją inscenizacjęw Berlinie, Natana mędrca Lessinga.W następnych latach w repertuarze znalazły się sztukiSzekspira, Moliera, Shawa i Ibsena, a także pisarzy żydowskich (Stefana Zweiga, Szaloma Asza,Sz.An-skiego i innych) i/lub dzieła o tematyce żydowskiej.Cenzura stawała się stopniowo corazostrzejsza.Najpierw zakazano wystawiania sztuk komunistów i innych antynazistów, potemtakich niemieckich dramatopisarzy, jak Schiller (bo ich wykonywanie przez %7łydów zostałouznane za świętokradztwo).W końcu zakaz objął wszystkie utwory Aryjczyków.Dzięki Kulturbundowi %7łydzi mogli nadal przebywaa w świecie ducha i myśli.Przymusowe odcięcie od głównego nurtu niemieckiej kultury, w której poprzednio odgrywali takwielką rolę, odczuwali bardzo dotkliwie.Ale w pewnym sensie było to wyzwolenie, ponieważnowi władcy skazili i zatruli zródła tej kultury.We wszystkich dziedzinach sztuki, podobnie jak w życiu, %7łydzi zostali więc zmuszenido emigracji lub powrotu do getta. 14MAODZIE%7łTajemny świat%7łydzi są tacy jak wszyscy, tylko jeszcze bardziej mawiał Chaim Weizmann.Dzieciżydowskie też były z pozoru podobne do chrześcijańskich.Ale wystarczy przyjrzea się z bliska,żeby dostrzec różnice wynikające z trwałych wpływów tradycyjnej kultury żydowskiej,z miejskiego charakteru żydowskiego społeczeństwa i z gospodarczo-społecznych warunków,które skłaniały %7łydów do kształcenia się, aby osiągnąa awans społeczny.Nawet jeśli życie codzienne dzieci żydowskich i chrześcijańskich wyglądało tak samo, tomówiły one często innymi językami (żydowskie w jidysz lub po judeo-hiszpańsku).Jednei drugie szczypano w policzek (w jidysz nazywało się to a knip in bekł) albo głaskano po głowie(a glet ibern kepł).Jedne i drugie słuchały tych samych bajek ludowych, takich jak Babełe-ber(Babcia Niedzwiedzica jedna z wersji bajki o Czerwonym Kapturku), i oddawały się tymsamym zabawom, ale w swoim języku.Dzieci żydowskie we wschodniej Europie, tak jak na całym świecie, miały swój tajemnyświat rymowanek, zagadek i piosenek.W Warszawie krążyła taka żydowska wyliczanka:Ejns-cwej, policej.Draj-fir, oficir.Finef-zeks, ałte heks.Zibn-acht, a gute nacht.Najn-cen, szlofn gejn[1].[Raz-dwa, policja.Trzy-cztery, oficer.Pięa-sześa, stara wiedzma.Siedem-osiem, dobranoc.Dziewięa-dziesięa, idziemy spaa.]Wiele z tych było po prostu żydowską wersją rymowanek istniejących w innych językach,na przykład Pacze, Pacze, kichełełch albo Rode, rode rane, śpiewane na melodię Ring a ringa roses[2].Inne powstały w jidysz, na przykład bardzo lubiany wiersz Bialika dla dzieci Unter digrininke bejmełech (Pod zielonymi drzewkami):Unter di grininke bejmełechSzpiln zich Mojszełech, SzłojmełechCicis, kapotełech, pajełech,Jidełech frisz fun di ejełech.[3][Pod zielonymi drzewkamiBawią się Mojszełki, Szlojmełki.Cycesy[*10], kapoty, pejsy,%7łydki świeżo wyklute z jajek.] Prawo dziecka do śmierciJeśli pominąa częste idealizowanie i mitologizowanie żydowskiej rodziny, to można sięzgodzia, że większośa dzieci żydowskich wychowywała się w wyjątkowo opiekuńczej i ciepłejatmosferze.Do pewnego stopnia wynika to z danych medycznych.Zmiertelnośa niemowląt byłaniższa wśród %7łydów niż wśród ludności nieżydowskiej, uwzględniając nawet różnice w stopniuurbanizacji i klasy społecznej.W latach trzydziestych w Budapeszcie dzieci żydowskie z warstwrobotniczych znacznie rzadziej umierały w niemowlęctwie niż dzieci nieżydowskie; podobnaprawidłowośa zachodziła w wypadku żydowskiej i nieżydowskiej burżuazji budapeszteńskiej[4].Dzieci żydowskie wyjątkowo rzadko umierały w niemowlęctwie na choroby układuoddechowego, żołądkowo-jelitowe i zakazne, którym można było zapobiec lub które dawało sięleczya znanymi wówczas metodami.Dlatego obserwowane różnice w poziomie śmiertelnościmożna w dużej mierze przypisaa większej dbałości %7łydów o zdrowie swoich dzieci [5].Potwierdzają to inne dane.Wskaznik dzieciobójstw wśród %7łydów był również znacznieniższy wśród ogółu ludności[6].Dzieci karmiło piersią więcej żydowskich matek niżchrześcijanek.Wśród %7łydów rodziło się mniej nieślubnych dzieci.Kary cielesne wymierzanedzieciom, choa wciąż powszechne w domu i w szkole, u %7łydów były prawdopodobnie rzadszei mniej okrutne.Z czego to wynikało? Popularna teza, że z tradycyjnych norm moralnych, jest wątpliwa,ponieważ wymienione zjawiska występowały najwyrazniej w mniej przywiązanych do tradycjisferach żydowskiego społeczeństwa.Nasuwają się inne prawdopodobne wyjaśnienia.Szerszestosowanie kontroli urodzeń wśród %7łydów, zwłaszcza osób bardziej nowoczesnych i światłych,a co za tym idzie mniejsza liczebnośa rodzin, oznaczały, że rodzice żydowscy mogli poświęciaswoim pociechom więcej uwagi.Jak już pisaliśmy, mniej żydowskich ojców upijało sięregularnie, zwłaszcza w takich krajach, jak Rosja, gdzie wśród chrześcijan alkoholizm stał siępoważną chorobą społeczną.Zapewne też silne wśród zurbanizowanych i zeświecczonych%7łydów dążenie do awansu społecznego skłaniało ich do większej troski o swoje dzieci, któretraktowano jako inwestycję [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki