Kant Prolegomena do wszelkiej przyszlej metafizyki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Możliwość sądów analitycznychmożna było pojąć bardzo łatwo; opiera się ona bowiem na zasadziesprzeczności.Możliwość zdań syntetycznych a posteriori, tj.takich,które czerpie się z doświadczenia, również nie wymaga żadnegospecjalnego objaśnienia, samo bowiem doświadczenie nie jest niczyminnym, jak ciągłym zespalaniem (syntezą) spostrzeżeń.Pozostają więcnam tylko zdania syntetyczne a priori, których możliwość trzebakoniecznie wyszukać i zbadać, gdyż musi ona opierać się na innychzasadach naczelnych niż zasada sprzeczności.Nie powinniśmy jednak dopiero szukać możliwości [276]takich zdań, tj.pytać, czy są one możliwe.Albowiem dość ich jestdanych rzeczywiście, i to z niezaprzeczoną pewnością a że metoda,której się teraz trzymamy, ma być analityczna, więc zaczniemy odtego, że takie syntetyczne, lecz czyste, poznanie rozumowe istniejerzeczywiście.Ale potem musimy jednak zbadać podstawę tejmożliwości i zapytać, w jaki sposób poznanie to jest możliwe, aby na26podstawie zasad możliwości tego poznania móc następnie określićwarunki, zakres i granice jego użycia.Właściwe przeto, ze szkolnąprecyzją określone zadanie, od którego wszystko zależy, brzmi: W jakisposób możliwe są zdania syntetyczne a priori? Gwoli popularnościwyraziłem je powyżej nieco inaczej mianowicie jako pytanie omożliwość poznania [płynącego] z czystego rozumu.Mogłem to tymrazem śmiało uczynić bez uszczerbku dla poszukiwanego zrozumieniarzeczy (Einsicht), gdyż wobec tego, że chodzi tu przecież jedynie ometafizykę i jej zródła, stosownie do poczynionych wyżej uwagprzypomnimy sobie w każdej chwili, jak się spodziewam, że mówiąctu o poznaniu [płynącym] z czystego rozumu, mamy na myśli jedyniepoznanie syntetyczne, nigdy zaś analityczne15.Otóż od rozwiązania tego zadania zależy całkowiciepowodzenie lub upadek metafizyki, a więc cala jej egzystencja.Możektoś swe twierdzenia metafizyczne wykładać z nie wiem jakimipozorami [prawdy], może [277] gromadzić w sposób przytłaczającywnioski na wnioskach jeżeli jednak nie mógłby przedtem dać zado-walającej odpowiedzi na to pytanie, to mam prawo powiedzieć:wszystko to jest czcza, bezpodstawna filozofia i mądrość fałszywa.Przemawiasz za pomocą czystego rozumu i rościsz sobie prawo dotego, że niejako stwarzasz poznanie a priori^ skoro nie tylkodokonujesz rozbioru danych pojęć, lecz i podajesz, że zachodzą nowezwiązki, które nie polegają na zasadzie sprzeczności, a o których15[przyp.Kanta]: Nie sposób zapobiec temu, by w miarę ciągłegopostępu poznania pewne klasyczne już wyrażenia, które pochodząjeszcze z czasów dzieciństwa nauki, nie były pózniej uznane zaniedostateczne i zle dostosowane, a pewne nowe i bardziejodpowiednie ich użycie nie było narażone na niebezpieczeństwopomieszania z dawnym.Metoda analityczna, o ile przeciwstawiamy jąsyntetycznej, jest czymś zgoła innym niż ogól zdań analitycznych;oznacza ona tylko, że wychodzimy od tego, czego szukamy, tak jakgdyby ono było dane, i wznosimy się do warunków, przy którychjedynie jest ono możliwe.Przy tej metodzie często posługujemy sięsamymi zdaniami syntetycznymi, jak tego daje przykład analizamatematyczna, i metodę tę można by lepiej nazwać metodąregresywną, w odróżnieniu od syntetycznej, czyli progresywnej.Nazwa �analityka� występuje jeszcze jako główny dział logiki, i tamoznacza logikę prawdy i jest przeciwstawna dialektyce, właściwie bezwzględu na to, czy poznania do niej należące są analityczne, czysyntetyczne.27jesteś przeświadczony, że je rozumiesz, tak zupełnie niezależnie odwszelkiego doświadczenia.W jaki też sposób to ci się udaje i jak sięchcesz usprawiedliwić z tego rodzaju uroszczeń ? Nie można cizezwolić na powoływanie się na zgodność z powszechnym rozumemludzkim, gdyż jest to świadek, którego powaga polega tylko na opiniipublicznej.Quodcumque ostendis miki sic, incredulus odi.Horacy16.Jednakże odpowiedz na to pytanie, aczkolwiek niezbędna, jestzarazem i trudna; i jakkolwiek główna przyczyna tego, że od dawnanie postarano się na nie odpowiedzieć, leży w tym, iż na myśl nawetnikomu nie przyszło, aby o coś takiego można było zapytywać, tojednak jest i druga tego przyczyna, to mianowicie, że zadowalającaodpowiedz na to jedno pytanie wymaga myślenia o wiele bardziejwytrwałego, głębokiego i mozolnego, niż tego kiedykolwiekwymagało najbardziej nawet obszerne dzieło metafizyczne, obiecująceprzy pierwszym pojawieniu się nieśmiertelność swemu autorowi [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki